hoe Papier

Papiertechnieken

Papier kom je in allerlei vormen en toepassingen tegen in de maatschappij. Van het zachtste toiletpapier tot de mooiste kunstboeken. Van vlakke prenten tot echte bruggen.

Een paar namen: courantdruk, vliegerpapier, sitspapier, zijdepapier, ivoorkarton, grijsboard, kraftpapier, foampapier, ivoorkarton.

Voordat de Chinese papiertechnieken naar het Westen kwamen, werd perkament en papyrus gebruikt. Perkament van bewerkt dierlijk materiaal en papyrus plantaardig. Papyrus was al een stap richting van het gebruik van plantenvezels als basis. Door scheiding van vezels uit bladen van grassoorten en het aan elkaar plakken werden er vellen gemaakt. Met schuren en strijken werd het beschrijfbaar gemaakt.

In latere eeuwen (tot 1840) werden uit lompen de vezels voor papier gehaald. Een arbeidsintensief werk waarbij textiel tot micro-niveau gerafeld werd. Met de toenemende vraag naar papier, na de uitvinding van de boekdrukkunst, alfabetisering en de toenemende industrialisering ging men op zoek naar nieuwe samenstellingen. In de natuur werd al papier gemaakt. Diversen dieren maakten constructies, bijvoorbeeld wespennesten, van vermalen vezels, die met lijm aan elkaar tot wonderbaarlijke bouwsels groeiden.

Afhankelijk van de soort plant kan er een korte of langere vezel ontstaan. De moerbei, abaca (bananen), washi, kozo (bast), vlas, katoen en sisal(agave) en in de massaproductie naaldhout zijn veelgebruikt planten.

Door diverse chemische processen en handelingen worden de vezels vrijgemaakt. Zo wordt  lignine uit naaldhout verwijderd. Een stof die voor de bomen zelf goed is. Het houdt de vezels bij elkaar, maar voor papiergebruik juist erg slecht. (Vergelijk houthoudend krantenpapier met houtvrij briefpapier)

Eenmaal vrij worden de vezels (cellulose) bewerkt zodat ze zich goed aan elkaar hechten en een stabiele massa vormen. Ten behoeve van de toepassing van het te maken papier worden er lijmen, vulmiddelen en ook kleurstoffen (ook wel het amorfe deel van papier genoemd) toegevoegd.

In Nederland is er een bloeiende papierindustrie geweest. De watermolen De Middelste Molen in Loenen op de Veluwe (www.demiddelstemolen.nl)  en in Westzaan, de windmolen De Schoolmeester (www.industriemolens.nl)  zijn de belangrijkste papiermolens in Nederland waar papierpulp gemaakt wordt en voor de particulier toegankelijk zijn. Om het proces mee te maken, maar ook voor eigen gebruik te kopen.

Grootschaligheid vind je momenteel bij papierfabrieken zoals Sappi in Nijmegen en Meersen en veel wordt geïmporteerd en verhandeld via diverse groothandels. Een  blik op de sites laat de ongekende verscheidenheid zien. www.proost.nl,  en www.grafischpapierhier.nl, de papierfabricage bij www.vnp-online.nl  maar ook de detailhandel www.vliegerpapier.nl en www.papier-royaal.nl. en de ambachtelijke papierschepper www.papierderij.nl.

Een zeer bijzondere plek wat betreft papier en haar mogelijkheden is de Holland Papierbiënnale in Rijswijk en Apeldoorn, www.hollandpapierbiennale.nl. Op zeer creatieve wijze wordt getoond wat met papier gedaan kan worden. Deze september en is zeer de moeite waard. Veel inspiratie en eye-openers.

Dit is slecht een kleine greep uit wat in Nederland rond papier speelt. Internet en ook je directe omgeving levert veel zicht op het mooie van papier. Veel plezier.

Zelf papier maken.

Vanuit bestaand papier en van pulpvellen in diverse kleuren en samenstellingen kan ´nieuw´ eigen papier gemaakt worden. Eigen design papier, met toevoegingen in de pulp. Het is al een leuke ontdekkingsreis plantaardige vezels uit groenten, vruchten, schillen te destilleren. In het hierna volgende ga ik uit van recycling en van katoen en henneppulp.

Papierherkenning

Handig voor de verdere handelingen en het beoordelen van de papierkwaliteit is stil te staan bij de eigenschappen.

Maak een verzameling van wat je in je omgeving tegenkomt aan soorten papier. Probeer de eigenschappen per soort te benoemen.

Een van de belangrijkste eigenschappen is de (vezel)looprichting. Daarmee wordt de richting van de vezels in het papier aangeduid. Deze richting is erg bepalend voor de verdere verwerking van papier en van de uitstraling van het eindproduct.

Herkenning van de looprichting vindt plaats door scheuren, door ritsen, buigen en bevochtigen. Horen, zien en voelen. Voor verdere verwerking is norm dat de meeste bewegingen meegaan met de looprichting. Een boek slaat mooi open als de papierlooprichting parallel loopt aan de rug van het boek. Een doos krijgt extra stevigheid door goed mee te gaan met de richting van de vezels. Dus bij niet-zelfgemaakt papier, bv machinaal gefabriceerd papier is eigen vaststelling erg belangrijk.

Andere eigenschappen zijn de samenstelling, doorschijnendheid, de oppervlakte, de dikte, het formaat en de kleur.

Bij handgeschept en gegoten papier wordt gestreefd de eigenschappen en het ontwerp  naar eigen hand te zetten.  Door scheppen en gieten krijgen we eigen materiaal. (looprichting vezels is vrij)

Door papier te versnipperen, het een tijd in water te laten weken en na vermaling met bv een staafmixer ontstaat er een pap. De kwaliteit hangt erg van het gebruikte afvalpapier. Toevoeging van lange vezels (nieuwe papierpulp en beter papier), lijm, klei en kleurpigmenten verhogen de kwaliteit. Wat heb je nodig is dus een schepraam: een houten raamwerk bespannen met (horren)gaas, met of zonder opgenaaid watermerk.  En daarbij een deksel: een houten raam zonder gaas. Een schepmal, om een speciale papiervorm, bv envelop, te maken.

Bij het scheppen worden beide ramen tegelijkertijd door het water omhoog gehaald. De pulp blijft dan op het zeef gaas liggen en het water lekt weg.

Bij gieten wordt de natte pulp vanuit de pulpvoorraad op het gaas aangebracht boven een lekbak. Daarbij kunnen andere (decoratieve) elementen worden toegevoegd

Na voldoende uitlekken wordt de pulp op een viltdoek gekoetst(van de zeef af). Op het natte vel papier kan ook van allerlei materiaal aangebracht worden. Zijn er een aantal vellen zo aangebracht op doeken dan kan de stapel afgeperst worden onder een boekenpers en ter droging uitgelegd of opgehangen worden.

Na droging kan het wenselijk zijn om het door middel van strijken te egaliseren en met verlijming steviger te maken.

Papierbewerking

Een volgende stap is wat er met het papier gedaan kan worden. Of het nu handgemaakt of machinaal gemaakt papier is.

Een aantal opties zijn

Bedrukken en schrijven: papier als drager,  van een tekst, een illustratie of combinatie

Met allerlei druktechnieken, lino, hout, met sjablonen, stempels, pennen, kwasten wordt papier de drager van een beeld. Het papier geeft daaraan een eigen uitstraling.

Vouwen, decoratief als origami, leporello en functioneel als folder, doos. www.joostlangeveldorigami.nl

Rillen en snijden als bouwplaat, www.fan.tv/digitaal/toontext.asp?id=8965

Bundelen(binden) door middel van nieten, lijmen of naaien. www.boekbinder.nl en www.stichting-handboekbinden.nl Samenvoegen tot brochure, boekje, tot een verhaal.

Veredeling, lamineren, vernissen, stansen, perforeren

Een aantal handelingen zijn eenvoudig uit te voeren te weten stempelen, rillen, snijden, vouwen, nieten, lijmen en de gereedschappen zijn ook gemakkelijk te krijgen. Door veel doen en af kijken groeien de vaardigheid.

En een verdere stap is

papier als kunstuiting zelf.

Een eerdere verwijzing naar de Hollandse Papier Biënnale in Apeldoorn en Rijswijk is hier op zijn plaats. Wat  men onder de aandacht brengt van het publiek is een andere kijk op papier. Minder als beelddrager van het vlakke beeld, maar meer als een zeer gevarieerd aanbod van beeldende kunst gemaakt van papier. Sieraden van papier krijgen speciale aandacht, maar ook collages komen aan bod, gesneden en geknipte boeken en speciaal voor deze Biënnale samengestelde installaties. Kortom, het hele spectrum van zelfgemaakt tot fabrieksmatig vervaardigd papier, op alle mogelijke manieren bewerkt, is op de tentoonstelling te zien.

Het zelf kunnen maken van papier en de inspiratie opgedaan bij de Biënnale.